1.3. Цӏыхум и организмэр

а) ӏэпкълъэпкъым щыщ ӏыхьэхэмрэ органхэмрэ

1.3.1. ӏэпкълъэпкъ

ӏэпкълъэпкъ

  • ӏэпкълъэпкъ узыншэ
  • абы ӏэпкълъэпкъ быдэ иӏэщ
  • ӏэпкълъэпкъым и температурэ
  • ӏэпкълъэпкъым щыщ ӏыхьэхэр
  • ӏэпкълъэпкъым и пкъыгъуэхэр
  • узым ӏэпкълъэпкъыр къарууншэ ищӏащ

пкъы

  • пкъы псэухэр

организм

  • псэущхьэ/къэкӏыгъэ организм

пкъыгъу

  • ӏэпкълъэпкъым и пкъыгъуэхэр

орган

  • кӏуэцӏ органхэр

къызэращӏэ органхэр

  • зэралъагъу органхэр
  • зэрыпамэ орган
  • зэрызэхах органхэр
  • ӏэфагъ-дыджагъ къызэращӏэ орган
  • къызэрыщӏихьэ органхэр (мэ къызэрыщӏэ органхэр)
  • еӏусэкӏэрэ къызэращӏэ органхэр
  • гупсысэм и орган (зэрыгупсысэ и орган)
  • бзэм и органхэр


щхьэ

  • щхьэр гъэщхъын/гъэзэн/егъэзыхын/къэӏэтын/хуэщӏын/еӏуэнтӏэкӏын)
  • сэ си щхьэр мэуз
  • щхьэм ӏэлъэщӏ телъхьэн
  • и щхьэр кӏэрэхъуащ, хэзэрыхьащ

нэжьгъ
щхьэ щӏыб

  • щхьэ щӏыбкӏэ жьэхэуэн

щхьэ щӏыбагъ
щхьэпхэтӏыгу

  • пыӏэр щхьэпхэтӏыгумкӏэ гъэкӏуэтэн
  • пыӏэр шхьэпхэтӏыгум тегъэсын

нэкӏу

  • нэкӏум и теплъэ
  • нэкӏур щхьэгъубжэм хуэгъэзауэ тӏысын

нэкӏуплъ
напэ

  • напэ хъурей/дахэ/фагъуэ
  • напэм хэуэн

нэгу

  • нэгу нэӏуасэ

натӏэ

  • натӏэ лъагэ/лъахъшэ
  • натӏэбгъуэ

нэ

  • нэ ижь/сэмэгу
  • нэ щхъуантӏэ/фӏыцӏэ
  • нэшхуэ
  • ар нэшхуэщ
  • нэ къэгъэплъэн/зэтепӏэн
  • нэр уфӏыцӏын

пэ

  • пэ цӏыкӏу/дахэ/тӏей
  • пэр лъэщӏын

жьэ

  • кӏэнфетыр жьэм жьэдэлъхьэн

ӏу

  • си ӏур дыджщ

ӏупэ

  • ищхьэ ӏупэ
  • ищӏыӏу тет ӏупэ
  • илъабжьэ ӏупэ
  • ищӏагъ щӏэт ӏупэ
  • ӏупэм щыхуэн
  • ӏупэм ба хуэщӏын

дзэ

  • дзапэфӏанэхэр
  • дзэщхьэл
  • сабиидзэ
  • дзэхэр узыншэхэр/узхэр)
  • дзэ дахэ ӏутщ
  • сэ си дзэр мэуз
  • дзэхэр гъэкъэбзэн
  • сабийм и дзэ зыбжанэ къыхэкӏащ
  • дзэм псантхуэ къичын

жьэпкъыпэ
тхьэкӏумэ

  • тхьэкӏумэ ижь/сэмэгу
  • абы и тхьэкӏумэ сэмэгур дэгущу
  • зы тхьэкӏумэмкӏэ зэхэмыхьӏн
  • абы и тхьэкӏумэр мэуз

пщэ

  • пщэ кӏыхь/псыгъуэ
  • шарф и пщэм ешэкӏын

тэмакъ

  • хъыджэбз цӏыкӏум и тэмакъыр мэуз
  • тэмакъыр гъущӏащ
  • зэрыбауэ тэмакъ

къурмакъей

  • къурмакъейр пщэдэлъкӏэ щӏэуфэн

щхьэц

  • щхьэц фӏыцӏэ/тхъуа
  • щхьэц кӏыхь/кӏэщӏ
  • щхьэц шэрэзахэр/ухуэна
  • щхьэц ухуэна зытет хъыджэбз
  • щхьэц щын/жьын/ухуэнын
  • дамащхьэм нэс щхьэц

жьакӏэ

  • жьакӏэ зытет цӏыхухъу
  • жьакӏэ зытемыт цӏыхухъу

пащӏэ

  • пащӏэ гъэкӏын
  • пӏащӏэ зытет цӏыхухъу

набдзэ

  • набдзэ фӏыцӏэ
  • набдзэ ӏув/кӏыр
  • набдзэр зэхэуфэн

нэбжьыц

  • нэбжьыц кӏыхьхэр


пкъы
бгъэ

  • бгъэ бгъуфӏэ/ӏузэ
  • бгъэ иуа
  • бгъэ уз зыхэщӏэн

быдз

  • сабийр быдз егъэфэн

тхы
щӏыб

  • щӏыбкӏэ телъын
  • щхьэгъубжэм щӏыбыр хуэгъэзауэ щытын

тхыцӏэ

  • тхыцӏэкӏэ телъын

щӏыбыку
ныбэ

  • ныбэкӏэ телъын (хэлъын)

бгы

  • бгы псыгъуэ

джабэ

  • джабэ ижь/сэмэгу
  • джабэ ижьымкӏэ гъуэлъын
  • джабэкӏэ телъу жеин
  • джабэкӏэ зыгъэзэн
  • сэ си джабэр къыхоуэ/къыхолъадэ

бгъу

  • бгъу ижь/сэмэгу
  • бгъукӏэ гъуэлъын (щылъын)

дамэ

  • дамэм телъу хьын
  • дамэр дэгъэуеин

дамащхьэ

  • дамащхьэм нэс щхьэц
  • ӏэр и дамащхьэм телъхьэн

плӏэ

  • плӏабгъуэ
  • плӏэ ӏузэ

ӏэ

  • ӏэ ижь/сэмэгу
  • ӏэр ӏэтын/ехьэхын
  • ӏэкӏэ тхын
  • къэрэндащыр ӏэ ижьымкӏэ къэщтэн
  • тхылъыр ӏэ сэмэгумкӏэ ӏыгъын
  • сабийр ӏэкӏэ къешэкӏын

ӏэфракӏэ

  • ӏэр ӏэфракӏэм деж къыщыгъэшын
  • ӏэфракӏэкӏэ жьэхэуэн

ӏэтхьэмпэ
ӏэгу

  • напэр ӏэгукӏэ лъэщӏын
  • мыӏэрысэр ӏэгукӏэ ӏыгъын
  • ӏэгум илъын

ӏэпэ
ӏэпхъуамбэ

  • ӏэпхъуамбэ псыгъуэ
  • ӏэпхъуамбэшхуэ
  • ӏэпхъуамбэм илъу ӏэлъын зехьэн

ӏэбжьанэ

  • ӏэбжьанэ кӏыхьхэр
  • ӏэбжьаэнэр пыупщӏын/пыкӏыкӏын

ӏэштӏым

  • ӏэштӏым хуэгъэдэлъэн
  • ӏэштӏымыр егъэлъагъун
  • стӏолым ӏэштӏымкӏэ еуэн

лъэ
лъакъуэ

  • лъакъуэ ижь/сэмэгу
  • лъакъуэ кӏыхь/кӏэщӏ
  • лъакъуэкӏэ увын/къэтэджын
  • лъакъуэм теувэн
  • лъакъуэ сэмэгур уӏэн
  • лъакъуэр лъэгуажьэм къыщыгъэшын

лъэгуажьэ

  • и лъэгуажьэм тесын
  • лъэгуажьэм нэсу псым хэтын
  • лъакъуэр лъэгуажьэм къыщыгъэшын
  • трава по колено удзыр лъэгуажьэм къос
  • сабийр лъэгуажьэм тегъэтӏысхьэн

куэщӏ

  • сабийр куэщӏым тегъэтӏысхьэн
  • сумкэр куэщӏым илъхьэн

лъапэ

  • лъапэ къупщхьэхэр

лъэдакъэ

  • лъэдакъэхэмкӏэ теувэн

лъэтхьэмпэ
лъэпхъуамбэ

  • лъэпхъуамбэшхуэ

лъэбжьанэ

  • лъэбжьанэр пыупщӏын
  • лъэбжьанэ кӏыхьхэр