Википсалъалъэ

хьэ

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

  •  
    хьэ

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

  • IPA [ħɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

  • [хь] + -э

СКЛОНЕНЭ

Закъуэ бжыгъэ Куэд бжыгъэ
Мыбелджылы Белджылы Мыбелджылы Белджылы
Именительнэ: хьэ хьэр -- хьэхэр
Эргативнэ: хьэ хьэм -- хьэхэм
Послеложнэ: хьэкӀэ хьэмкӀэ хьэхэкӀэ хьэхэмкӀэ
Обстоятельственнэ: хьэуэ хьэрауэ хьэхэу хьэхэрауэ

МЫХЬЭНЭ

  1. Дыгъужь, бажэ с. ху. я лъэпкъыгъуэу унэм щаӀыгъ псэущхьэ.

ЩАПХЪЭХЭР

Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр
Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь, «Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984 нап. 50
адыгэбзэ урысыбзэ/русский инджылыбзэ/English
Мыр хьэщ. Это собака. This is a dog.
нап. 51
Хьэр мэбанэ. Собака лает. The dog is barking.
Хьэм абы лы ирет. Он дает собаке мясо. He gives some meat to the dog.
Хьэту хьэхэр зэрехьэ. Хату смотрит за собаками. Hatu takes care of the dogs.

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

  • Хьэр мэбанэ.
  • Хьэ бзаджэ.
  • хьэжь
  • хьэфӀ

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ
  • хьэ: dog, hound
  • Хьэр мэбанэ: the dog is barking. The dog barks.
  • Хьэ бзаджэ: a vicious dog
  • хьэжь: an old dog
  • хьэфӀ: a good dog
УРЫСЫБЗЭ
  • хьэ: собака, пёс
  • Хьэр мэбанэ: собака лает
  • Хьэ бзаджэ: злая собака
  • хьэжь: старый пес
  • хьэфӀ: хорошая собака
псалъафэ зэпыщӀахэр

Хьэ бжьыдзэу гъэлъэн

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: give sb a thrashing or scolding
     Урысыбзэ: задать взбучку, сделать нагоняй.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэ бзэгу

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: a person who can’t stand hot food (literally: a dog’s tongue)
     Урысыбзэ: человек, который не переносит горячую пищу (букв. собачий язык).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэ бын

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: bitch’s children (insult)
     Урысыбзэ: собачьи дети (оскорбление).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэ дзэкъэн

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: vicious as a dog
     Урысыбзэ: злой как собака.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэ зэрышх

зэгъэзэхуэжын

1. 

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: a dogfight
     Урысыбзэ: свара, грызня собак
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2. 

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: swearing, a scandal
     Урысыбзэ: ругань, скандал.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэ зэрышхым хэкӀуэдэн

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: suffer from a scandal
     Урысыбзэ: пострадать от какого-я. скандала.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэ къарэм хуэдэу фӀыцӀэщ (жэщым папщӀэ)

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: pitch dark (about the night)
     Урысыбзэ: хоть глаза выколи (о ночи).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэ ныбэм къикӀа

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: son of a bitch (insult)
     Урысыбзэ: сукин, собачий сын (оскорбление).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэ хъун

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: stop looking like a human being, lose human dignity.
     Урысыбзэ: потерять человеческий облик, потерять человеческое достоинство.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэ щэхурыпхъуэ

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: sly, insidious, sneaky (about a person).
     Урысыбзэ: коварный, подлый (о человеке).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэ Ӏупс щӀын

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: subject sb to persecution, insult; mock sb.
     Урысыбзэ: подвергать кого-л. гонениям; оскорблять кого-л., издеваться над кем-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Уи хьэм бажэ къиубыда?

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: have the giggles, hit your funny bone
     Урысыбзэ: тебе смешинка в рот попала?
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэм дэлъхуэ

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: about a fertile woman who often gives birth
     Урысыбзэ: о плодовитой, часто рожающей женщине.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэм егъэхьын

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: to insult, humiliate, vilify someone with the choicest words.
     Урысыбзэ: оскорблять, унижать, поносить последними словами кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэм лъичын щымыгъын

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ:
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: not have a penny to your name, be destitute, poor as a church mouse
     Урысыбзэ: гол как сокол.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэм и нэмыс хуэмыщӀын

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: treat sb like a dog
     Урысыбзэ: относиться к кому-л. как к собаке.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэм(э) къилъхуа

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: son of a bitch (insult)
     Урысыбзэ: сукин сын (оскорбление).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэм щичын (щихын) щыгъкъым

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: not have a penny to your name, be destitute, poor as a church mouse
     Урысыбзэ: гол как сокол.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэми кхъуэми

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: absolutely everything
     Урысыбзэ: абсолютно всё.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэмрэ джэдумрэ хуэдэщ

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: like cat and dog
     Урысыбзэ: как кошка с собакой.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэр гъэбэнэн

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: hang around, play around; mess around.
     Урысыбзэ: шляться, шататься без дела; бездельничать.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэр гъыуэ ефэн

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: get very drunk, get stinking drunk; get pissing drunk
     Урысыбзэ: очень сильно напиться, выпить.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэр къахэжьэн

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: get into trouble, a scrape, a mess, a bind
     Урысыбзэ: попасть в переплёт.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэр псафэ хуэшэн

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be very obedient, obey sb in all ways
     Урысыбзэ: быть очень послушным, подчиняться во всём кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэр яхэжьэн

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: get into trouble, a scrape, a mess, a bind
     Урысыбзэ: попасть в переплёт.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     УмыкӀуэ абы [гъунэгъум] я деж, уэ ураӀуэхукъым езыхэм хьэр яхэжыщ. ӀуэрыӀуатэ, фольклор

Хьэри бгъэри кӀэрыщӀауэ

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: in spite of everything, no matter what
     Урысыбзэ: несмотря ни на что.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Хьэри бгъэри кӀэрыщӀауэ бажэм джэдыр яфӀихьащ. ӀуэрыӀуатэ, фольклор

Хьэуэ (хьэуи) мылъагъун (къыщымыхъун, къимыдзэн)

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: not take sb into consideration, completely ignore sb
     Урысыбзэ: совершенно не считаться с кем-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

ХьитӀым яку къыдэкӀа

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: son of a bitch (insult)
     Урысыбзэ: собачье отродье (оскорбление).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

хьэ Ӏус

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: Хьэм хуагъэхьэзыр шхын.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: dogfood
        Хьэ Ӏус гъэвэн: cook food for the dogs
     Урысыбзэ: корм для собаки
        Хьэ Ӏус гъэвэн готовить корм для собак
  Псалъэ зэпхахэр:
     Хьэ Ӏус гъэвэн.
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

Библиографием еплъын

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

  •  
    хьэ
  •  
    хьэ
  •  
    хьэ

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

  • IPA [ħɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

  • [хь] + -э

СКЛОНЕНЭ

Закъуэ бжыгъэ Куэд бжыгъэ
Мыбелджылы Белджылы Мыбелджылы Белджылы
Именительнэ: хьэ хьэр -- хьэхэр
Эргативнэ: хьэ хьэм -- хьэхэм
Послеложнэ: хьэкӀэ хьэмкӀэ хьэхэкӀэ хьэхэмкӀэ
Обстоятельственнэ: хьэуэ хьэрауэ хьэхэу хьэхэрауэ

МЫХЬЭНЭ

  1. Хьэцыпэ куэд зыпыт щхьэмыж къэзыщӀ гъавэ лӀэужьыгъуэ (hordeum).

ЩАПХЪЭХЭР

  • Хьэм хэсыр хумкӀэ маплъэ. Псалъэжьхэр
  • Хьэ хыжыгъуэм аргъуейр мэятэ. Псалъэжьхэр
Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр
Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь, «Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984 нап. 84
адыгэбзэ урысыбзэ/русский инджылыбзэ/English
Абы хьэ къех. Он срезает серпом ячмень. He is cutting barley with a sickle.

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ
  • хьэ: barley
УРЫСЫБЗЭ
  • хьэ: ячмень
псалъафэ зэпыщӀахэр

Хьэ кӀытэу къэвэн

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: chatter, talk incessantly
     Урысыбзэ: болтать, говорить без умолку.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Хьэ мыгур егъэгун

зэгъэзэхуэжын 
  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: make sb do sth very difficult
     Урысыбзэ: заставить кого-л. делать очень трудное дело.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

Библиографием еплъын

Къыздырахар: "https://kbd.wiktionary.org/w/index.php?title=хьэ&oldid=41428"